W psychoterapii systemowej, rodzina rozumiana jest jako złożony system, w którym poszczególni członkowie oddziałują na siebie i pozostają we wzajemnych zależnościach. Zakłada się, że jeśli jeden z członków rodziny ma trudności w codziennym funkcjonowaniu, to nie pozostaje to bez związku z funkcjonowaniem pozostałych osób i rodziny jako systemu właśnie. Dlatego też, w psychoterapii uczestniczy cała rodzina. Czasami na sesje zapraszani są dziadkowie lub inne osoby, które są aktywnie obecne w życiu rodziny. Bardzo często zdarza się też tak, że do terapeuty zgłasza się tylko para dorosłych – prowadzona jest wtedy psychoterapia pary.
Terapeuci rodzinni w swojej pracy uważanie przyglądają się takim aspektom funkcjonowania rodziny jak.:
- Struktura rodziny i role, w jakich funkcjonują poszczególni członkowie
- Wzorce komunikacji; sposoby okazywania emocji i udzielania wsparcia
- Tradycje rodzinne; schematy postępowania przekazywane z pokolenia na pokolenie
- Wzorce sprawowania władzy i kontroli
- Sposoby opowiadania rodzinnej historii
Każda rodzina przechodzi kolejno przez naturalne etapy swojego rozwoju, które w podejściu systemowym nazywa się „cyklem życia rodziny”. Najogólniej rzecz ujmując, poszczególne etapy rozwoju rodziny przedstawiają się następująco: małżeństwo bez dzieci → rodzina wychowująca małe dziecko → rodzina z dzieckiem w wieku przedszkolnym → rodzina z dzieckiem w wieku szkolnym → rodzina z dorastającym dzieckiem → rodzina w stadium „pustego gniazda” → rodzina starzejących się rodziców.
Na każdym z wymienionych etapów, rodzina ma inne możliwości i stają przed nią inne zadania. Przejście z jednego etapu do kolejnego łączy się zawsze z wystąpieniem tzw. „naturalnego kryzysu rozwojowego”. Jest to taki moment, którym wszyscy członkowie rodziny muszą dopasować się do nowych warunków, zamienić stare wzorce funkcjonowania na nowe. Dobrze funkcjonujący system rodzinny elastycznie dopasowuje się do tych zmian pozwalając wszystkim swoim członkom na dalszy rozwój w nowych warunkach. I tak np., gdy dzieci zaczynają dorastać, rodzice pozwalają im na większą samodzielność, przestają kontrolować tak bardzo jak wcześniej i zyskują więcej czasu dla siebie, jako pary.
Bywa jednak tak, że z różnych powodów, system rodzinny nie może zmienić starych, dobrze znanych sposób funkcjonowania na nowe, blokując w ten sposób dobre funkcjonowanie swoich członków. W takiej sytuacji pomocne może być wsparcie psychologów, którzy pomogą odkryć i zrozumieć te powody oraz znaleźć skuteczne strategie rozwoju.
Poza sytuacjami związanymi z przechodzeniem przez naturalne kryzysy rozwojowe, wsparcie psychoterapeutów rodzinnych może okazać się pomocne również w takich momentach jak:
- Kryzys związany z rozwodem małżonków
- Dojrzewanie nastoletnich dzieci
- Dołączenie do rodziny nowych członków (np. drugi małżonek z dziećmi z pierwszego małżeństwa)
- Kryzys związany z chorobą jednego z członków rodziny
- Przedłużająca się (tzn. trwająca dłużej niż rok) żałoba po śmierci jednego z członków rodziny
- Inne sytuacje oceniane przez rodzinę, jako trudne
Każda z tych sytuacji może być impulsem do pracy całej rodziny jak i tylko pary. W dużej mierze zależy to od tego, kto jest gotowy do pracy. Udział w psychoterapii rodzinnej, tak jak w każdej innej formie terapii jest dobrowolny. Dlatego też często zdarza, że jeśli dzieci nie chcą uczestniczyć w sesjach pracujemy tylko z dorosłymi. Bywa też tak, że punktu widzenia prowadzących terapię taka forma pracy jest uznana za bardziej pomocną.
Każda rodzina ma swoje mocne i słabe strony. Czasami bywa tak, że te mocne strony przestają być widoczne, gdyż rodzina koncentruje się na codziennych trudnościach. Psychoterapia rodzinna pozwala odnaleźć te zasoby i pomóc w lepszym, wzajemnym funkcjonowaniu członków rodziny.
Karolina Pniewska, psychoterapeutka, prowadzi terapię indywidualną, par i rodzin.